FOTOMAKALE
Alıç Kelebekleri /
Aporia crataegi
Kelebekler hayvanlar âlemindeki
değişik renk ve desenleriyle insanlara farklı duygular yaşatan ve dikkatleri
üzerlerine toplayan narin canlılardır. Uçuşu bize özgürlüğü anımsatmaktadır.
“Kelebek gibi özgür olmak” deyimi birçoğumuzun özlemini hissettiğimiz bir
durumu ifade eder. Diğer yandan “kelebek
etkisi” kavramı ise bir kaosun etkisinin büyüyerek artması anlamına gelir. Aynı
zamanda günlük hayatımızda kullandığımız tüm eşyalarımızın üzerinde faklı
şekil, renk ve desenleriyle en fazla yer alan sembollerden birisidir.
Güzel Nazuğum /
Euphydryas orientalis
Kelebeklerle ilgilendiğinizi duyan
kişilerin en çok sordukları soru “Sahi kelebekler bir gün mü yaşıyor?”
olmaktadır. Kelebeklerin yaşam süreleri metamorfoz (başkalaşım) süreci
içerisinde farklı aşamalardan oluşmaktadır. Yaşam süreleri, yumurta, tırtıl ve
pupa evrelerini içerir ve birkaç haftadan birkaç yıla kadar sürebilir (Whalley
ve Lewington, 2011, 6).
Pupa evresi
Tırtıl evresi
Pupadan çıkan ergin kelebeklerin
yaşam süreleri de türlere göre değişmektedir. “Laysenidler ailesine bağlı mavi kelebeklerden
birçoğunun ömrü bir hafta civarındadır. Sarı Bantlı Kadife ya da Aglais gibi
fırçaayaklar 7-8 aya kadar yaşayabilirler. Ancak kelebeklerin çoğunun ömrü iki
ile dört hafta arasında değişir.”(Baytaş ve Karaçetin, 2008, 21). Kral kelebekleri
gibi bazı türler ise göç ederek başka bölgelere giderler. Hayatımızda önemli
bir yer tutan kelebeklerin yaşadığımız dünyadaki yeri nedir? Bu yazıda
kelebekler ailesini yakından tanımaya çalışacağız.
Kelebekler hayvanlar (animalia) âleminin,
eklembacaklılar (arthropoda) şubesinin, altı bacaklılar (hexapoda) alt
şubesindeki böcekler sınıfında yer alır. Böcekler sınıfının alt sınıfı olan
kanatlı böceklerin (pterygota) infra sınıfı olan “karınları üzerinde esnek
kanatları olan böcekler”in ((neoptera) içinde yer alan “larva, pupa ve ergen
dönemlere sahip böcekler” (endopterygota) üst takımı içerisindeki pulkanatlılar
(lepidoptera) takımı içerisindedirler. Pulkanatlılar takımında iki kardeş takım
yer alır. Kelebekler ve güveler. Bu iki kardeş takımın da içerisinde kendi aile
grupları mevcuttur. Güveler bazı kaynaklarda gece kelebekleri olarak da isimlendirilmektedir.
Kelebek (İparhan / Melitaea
cinxia) ve güvenin ( Zygaena erythrus) dostluğu
Kelebeklere ait bu bilimsel
sınıflandırma aslında onların sahip oldukları temel özellikleri de ortaya
koymaktadır. Kelebekler; eklembacaklıdırlar, altı bacakları vardır ve böcek
sınıfının içerisinde yer alırlar. Aynı zamanda kanatlı böceklerdir ve karınları
üzerinde yer alan esnek kanatlara sahiptirler. Başkalaşım (metamorfoz) denilen
tırtıl durumundan pupa (koza) ve ardından ergen kelebek durumuna dönüşen bir
hayat döngüsü olan böceklerdir. Kanatları pullarla kaplıdır. Bilimsel
sınıflandırma bize kelebekler hakkında çok şey anlatıyor. Dünyamızdaki
yerlerini net olarak belirlememize yardımcı oluyor.
Kelebek-Akdeniz
Hanımeli kelebekleri /Limenitis reducta
Güve-Lythria
purpuraria
Pul kanatlılar içerisinde yer
alan kelebekler ve güveler kardeş olmalarına rağmen bazı ayırt edici
özelliklere sahiptirler. Bu farklılıklar şunlardır:
KELEBEKLER
|
GÜVELER (Gece Kelebekleri)
|
Antenlerinin ucunda
topuz vardır.
|
Antenleri tüylü
veya yivlidir.
|
Genellikle gündüz
uçarlar.
|
Genellikle gece
uçarlar.
|
Bir yere
konduklarında kanatlarını gövdelerinin üzerinde dik veya gövdelerine yatay
olarak tutarlar.
|
Bir yere
konduklarında kanatlarını yayarlar veya gövdeleri üzerine bir çadır gibi
katlarlar.
|
Güvelerin büyük
çoğunluğuna göre genellikle büyük ve ince yapılıdırlar. Ancak küçük türleri
de mevcuttur.
|
Çoğunlukla
küçüktüler. Ancak çok iri olanlarına da rastlanmaktadır.
|
Genellikle çok renklidirler.
|
Genellikle daha az
renklidirler.
|
Kelebeklerle ilgili olan
kaynaklarda ve internet sitelerinde güvelerin yer almamasının sebebi bilimsel
sınıflandırmada her ikisinin kardeş olan ayrı takımlarda yer almalarıdır.
Kelebekler “butterflies” takımını oluştururken, güveler ise “moths” takımını
oluştururlar.
Bahadır / Argynnis pandora
Ülkemizde bulunan kelebek
aileleri ise dokuz ayrı sınıf içerisinde yer almaktadırlar. Araştırmalarda
ülkemizde bu dokuz aileye ait 410 tür kelebeğin yaşadığı belirtilmektedir
(Ataç, 2010,5). Bunlar:
- Fırçaayaklı kelebek ailesi (Nymphalidae Family).
- Kral kelebekleri ailesi (Danaidae Family).
- Zıpzıplar ailesi (Hesperiidae Family).
- Uzunburunlu kelebekler ailesi (Libytheidae Family).
- Maviler, inceçizgililer, bakırlar ailesi (Lycaenidae Family).
- Kırlangıçkuyruklar ailesi (Papilionidae Family).
- Beyazlar ve sarılar ailesi (Pieridae Family).
- Madenilekeliler ailesi (Riodinidae Family).
- Kahverengi kelebekler ailesi (Satyridae Family).
1. Fırçaayaklı Kelebekler Ailesi
Bu ailenin üyeleri genellikle
orta ve büyük boylardadır. Öndeki iki bacağı kısa olduğu için iki çift bacağı
varmış gibi algılanırlar. Öndeki iki kısa bacak tüylüdür ve bunları yiyecekleri
tatmada kullanırlar. Genellikle kahverengi, turuncu, sarı ve siyah renklere
sahiptirler.
İspanyol Kraliçesi / Issoria
lathonia / Issoria
İparhan / Melitaea cinxia
Aglais / Aglais urticae
Ülkemizde yaygın olarak görülen
türler arasında; iparhanlar, şehzade, hanımeli, atalanta, diken, aglais, nimfalis,
nazuğum, meşe kelebekleri, ve İspanyol kraliçesi bulunur.
2. Kral Kelebekler Ailesi
Bu ailenin üyeleri genellikle
tropik alanlarda görülür. Genellikle büyük boyda ve parlak renklidirler. Bir
diğer özellikleri ise göçmen oluşlarıdır. Beslenmede yararlandıkları konakçı
bitkilerin sütlü özsularının tadı ve bu özsuların diğer canlılar için zararlı
olabilmesi nedeniyle avcıları için pek lezzetli avlar değildirler.
Kral kelebekler ailesi
üyelerinden sadece Sultan kelebekleri ülkemizde görülmektedir. Sultan
kelebekleri büyük boydadırlar ve turuncu, siyah ve beyaz renklere sahiptirler.
3. Zıpızıplar Ailesi
Zıpzıplar şekil olarak diğer
kelebeklerden farklıdırlar. Genellikle jet motorlu uçaklar gibi bir gövde
yapısına sahiptirler. Bu görüntüleri nedeniyle diğer ailelerden kolaylıkla
ayırt edilirler. Diğer bir ayırt edici özellikleri ise antenleridir.
Antenlerinin ucu küçük bir kanca gibi eğiktir.
Sarı Antenli Zıpzıp / Thymelicus
sylvestris
Sarıbantlı Zıpzıp / Pyrgus sidae
Zıpzıplar ailesinden ülkemizde en
yaygın olanları: sarı antenli zıpzıp, siyah antenli zıpzıp, sarı bantlı zıpzıp,
hatmi zıpzıpı, paslı zıpzıp ve kızıl zıpzıptır.
4. Uzun burunlu Kelebekler Ailesi
Çok fazla bireye sahip olmayan
bir ailedir. Kafalarının önünde uzayan bir buruna benzeyen uzun dokunaçlara
sahiplerdir. Erkeklerde ön bacaklar bazı türlerde olduğu gibi kısadır.
Dişilerde ise altı bacak vardır.
Ülkemizde bu aileye ait sadece
çitlembik kelebeği bulunmaktadır.
5. Maviler, İnceçizgililer,
Bakırlar Ailesi
Bu ailenin üyelerinin büyük
çoğunluğu küçük boyutlardadır. Genellikle erkeklerin kanat üstü mavi, dişilerin
ise kahverengidir. Kanat altında bulunan lekeler birbirine benzer görünmesine
rağmen alt türler özellikle de arka kanat altındaki lekelerden teşhis
edilebilirler. İnce çizgililerde ise kanat altında ince hatlı çizgiler bulunur.
Bakırların kanat üstleri ise parlak renklere sahiptir. Gündüzleri çok hızlı bir
şekilde hareket ederler.
Karagözlü Mavi / Glaucopsyche
alexis
Küçük ateş / Lycaena thersamon
Zümrüt / Callophrys rubi
Ülkemizde bu aileden birçok tür
yer almaktadır. En çok görülen türler ise şunlardır. Çok gözlü maviler,
bakırlar, gelincikler, mor meşe, zümrütler, sevbeniler, kupitler, karagözlüler
ve tüylü maviler.
6. Kırlangıçkuyruklar Ailesi
En büyük kelebeklerin yer aldığı
bir ailedir. Arka kanatlarında yer alan kuyruklar bazı türlerde bulunmasa da
ayırt edici özellikleridir. Bu kuyruklar onlara saldıran kuş ve diğer avcıları
şaşırtmaya yardımcı olur. Bu ailede yer alan türleri diğer ailelerin
türlerinden belirgin şekilde ayıran renk ve desenlere sahiptirler. Kendi
içlerinde de sahip oldukları renk ve desenlerle kolaylıkla ayırt
edilmektedirler. Altı bacaklıdırlar.
Erik Kırlangıçkuyruğu /
Lphiclides podalirius
Bu aileden ülkenizde yaygın
olarak bulunan türler şunlardır. Kırlangıçkuyruk, erik kırlangıçkuyruğu, kaplan
kırlangıçkuyruğu, fisto kelebekleri ve apollolardır.
7. Beyazlar ve Sarılar Ailesi
Beyaz, sarı ve bu renklerin
farklı tonlarına sahip olan ve ülkemizde çok yaygın olan türlerin oluşturduğu
bir ailedir. Genellikle orta boydadırlar ve sahip oldukları renkleriyle hemen
göze çarparlar. Aktif olarak kullandıkları altı bacakları vardır. Tırtılları
genellikle yeşil ve sarı karışımı renklere sahiptirler.
Orakkanat / Gonepteryx rhamni
Ülkemizde yaygın olan türler;
beyaz melekler, turuncu süslüler, alıç kelebekleri, oyklöler, azametler ve
orakkanatlardır.
8. Madeni Lekeliler (Rionidae)
Ailesi
Büyük çoğunluğu Güney Amerika’da
bulunan bir ailedir. Erkeklerin ön bacakları kısadır ve yürüme amaçlı olarak
kullanamamaktadırlar. Maviler, İnceçizgililer ve Bakırlar ailesi ile yakın
akrabalıkları vardır.
Ülkemizde bu aileden sadece
incili kelebek bulunmaktadır.
9. Kahverengi Kelebekler Ailesi
Bu ailede genellikle
kahverenginin bir tonu olan kelebekler yer alır. Bunun tek istisnası
melikelerdir. Melikeler siyah, beyaz ve sarının açık tonlarına sahiptirler.
Türün büyük çoğunluğu orta boydadır. Kahverengi kelebekler ailesi üyelerinin
karışık desenler bulunan kanatlarında siyah veya beyaz halkalar bulunmaktadır.
Tırtılların gövdeleri her iki uca doğru incelmektedir ve çatal şeklinde
kuyrukları vardır.
Cadı / Chazara briseis
Bu aileden ülkemizde bulunan
türlerin en önemlileri şunlardır: Melikeler, cadılar, kara melekler, güzel
esmerler, kara murat, seyit, periler ve orman esmeri.
Kelebekler hayatımızda büyük bir
yer tutan canlılar olmalarına rağmen onları yeterince fark edemiyoruz. Hangi
türü olursa olsun hep gözümüzün önünden kaçıp gidiyorlar. “Bu bölgede kelebek
var mı?” diye sorduğumuz kişilerin büyük kısmından “Fazla yok.” cevabını
aldığımız andan itibaren etrafımızda uçuşan kelebeklere dikkat çektiğimizde
şaşırıyorlar. Acaba çevremize yeterince dikkatli olarak bakmıyor muyuz? İşte
kelebek fotoğrafçısı dostlarımız size bunu sunuyor. Yılın büyük kısmında sıcak
güneş altında kelebek dostlarımızı fotoğraflamaya çalışıyorlar. Sırf sizin
için… Siz de bu güzelliklerin farkına varın diye.
Alıç Kelebekleri / Aporia
crataegi
KAYNAKÇA
- Baytaş Ahmet, Türkiye’nin Kelebekleri, Doğa Rehberi, NTV Yayınları, İstanbul, 2008.
- Baytaş Ahmet; Evrim Karaçetin, Türkiye’nin Kelebek Rehberi, Doğa Derneği Yayınları, Ankara, 2008.
- Whalley Paul; Richard Lewington, Kelebek Gözlemcisinin Cep Kitabı Avrupa’nın Kelebekleri, Dev Belgesel Yayınları, Çeviri: Rüştü Kazım Bozacı, Esra Güzelipek van der Wiel, Ankara, 2011.
- Ataç Adnan, Gündüz Kelebeklerimiz, Ankara Ofset, Ankara, 2010.
- Davies Hazel, Carol A. Butler, Do Butterflies Bite?, Rutgers University Pres, London, 1968.
- Quinn Mike; Mark Klym, An introduction to Butterfliy Watching, Austin, Texas, 1990.
- Shalaway Scott, Butterflies in The Backyard, Stackpole Boks, Pennsylvania, 2004.
- Sutton Patricia Taylor; Clay Sutton, How to Spot Butterflies, Houghton Mifflin Company, Boston, 1999.
- Folsom William B., Butterfly Photographer’s Handbook, Amherst Media, New York, 2009.
Yazan ve fotoğraflar: C. Deniz SEYRAN
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder